Film Fragmanları

Siyer Kaynakları

Yazan : Özcan ATAR

Siyer Kaynak Sorunları

“İslam dininin Kur’an-ı Kerim’den sonraki temel referansı olması hasebiyle hadisin önemi tartışmasızdır. Öyle ki hadis, dinin bizzat kendisi olarak görülmüştür. Nitekim İmam Malik’in şöyle dediği nakledilir: “Bu ilim yani İlm-i Hadis, dindir. Artık dininizi kimlerden aldığınıza dikkat ediniz.” (1) diyor Doç.Dr.Hüseyin Güneş. Hatta siyer çalışmalarında Hadis biliminin kullanılmamasının da noksanlık olacağını vurguluyor.

Elbette Siyer çalışması yapılırken Hadisleri göz ardı etmek Siyer çalışmaları için bir eksikliktir. Ancak ben teknik olarak bu durumun doğruluğunu düşünüyorsam da benim asıl üzerinde durmak istediğim bu iki kaynağın “güveninirlik” problemleri.

Yıllardan beri bu kaynaklar üzerinde kapsamlı bir çalışma yapılması gerektiğini düşünür, yazarım. Kaldı ki bugün artık yapay zekâ programlarıyla bu kaynakların daha derin incelemeleri yapılarak en “doğru” ya biraz daha yaklaşılabilir.

Ben İslam kaynaklarının ve metodolojisinin uygulanış sistemlerinin zamanın ruhuna göre oldukça gelişmiş ve sistematik olduğuna inanırım. Bu, sistemin bir övgüsü olur; fakat sistemin içindeki konuların bir övgüsü olamaz. En azından birçoğu için olamaz. Bilgilerin doğruluklarının üzerinde çalışılması, ayıklamalarının yapılması, en doğruya ulaşmak için yoğun bir çalışmanın gerekliliği bilim insanlarımızın üstünde bir zorunluluk ve hatta sorumluluk olarak duruyor.

Kadim bilim insanlarımız, bilgiyi alırken bilginin sağlam olmadığını mutlaka biliyorlar fakat kitaplarında bu bilgileri açıklama bile yapmadan almakta bir beis görmüyorlar. Hatta bu bilgilerin alınmasını “objektiflik” olarak bile düşünebiliyorlar. “İslâm tarih yazım yöntemine bakıldığında genellikle hadise ve olguları gerçekçi ve yalın bir şekilde olabildiğince nesnel nakletmek, sağlam ve doğru görünen nakli esas almakla birlikte zayıf görünen rivâyetleri de kayda alarak bunların kaybolmasını önlemek maksadıyla bir anlamda koruma altına alınmasının amaçlandığını söylemek yanlış olmasa gerektir. Bu bağlamda İslâm tarihçilerinin hedefleri arasında kendilerinden sonrakiler için bilgi toplamak olduğu da anlaşılmaktadır. Bu tarihçileri, duyduklarını araştırıp elde ettiklerini toplayan ve bunları asla değiştirmeden aynen kaydeden bilgi koleksiyoncuları olarak kabul edebiliriz. Bu geleneğin son temsilcisi Asım Köksal’ın seleflerinden farklı olarak yaptığı şey ise, benzer rivâyetleri tekrar olmaması için ve okuyucuyu yormamak adına eserine almamasıdır. Yukarıda da belirtildiği üzere o, yalnızca farklı olan tüm rivâyetleri derleyerek tekrardan kaçınmıştır.” (2) Bu kadim eserleri okuyan eleştirmenler de zamanın ruhu içinde bu bilgilerin olmasının doğal olduğunu belirtiyorlar onlar da tıpkı kitabın yazarları gibi her bilgiye yer verilmesini Bilimsel bir çalışma olarak görebiliyor. “Öyle ki hadis, dinin bizzat kendisi olarak görülmüştür” diyen bilim insanımız da buna inanmaktadır. Bu bakış açısıyla bilgiyi yorumlayan zihniyetlerden çıkan sonuçlar ülkemiz adına insanı ümitsizliğe gark etmiyor da değil. “Yaklaşık bir asır öncesinden itibaren Türkiye’de yenilikçilerin şikâyet ettiği hususların hâlâ küçümsenmeyecek ölçüde varlığını muhafaza ettiği bir gerçektir. Nitekim geleneksel kültürümüzde var olan Siyer malzemesi, geçmişin tenkit birikiminden de yararlanmak suretiyle, modern tarihçiliğin metodolojisi kullanılarak ve analitik/kritik bir yaklaşımla henüz süzgeçten geçirilmediği belirtilmelidir. Ülkemizde hadis alanında belli bir mesafenin kat edildiğini söyleyebiliyorsak da Siyer çalışmaları için aynı şey söz konusu değildir. (3)

“Bu eserlerin(hadisler) ihtiva ettiği Siyer malzemesi, rivayetler bir araya getirilip uygun bir metotla işlendiğinde karşımıza hacimli bir siyer kitabı çıkaracak kadar boldur.” Siyer çalışmalarında diğer disiplinlerden de yararlanmanın HACİMLİ bir siyer ortaya çıkaracağını söyleyen bilim insanlarımız Asım Köksal’ın HACİMLİ Siyer Kitabına bakabilirler ki baktıklarında akıllara durgunluk verecek uydurma bilgileri göreceklerdir. Doğrusu “HACİMLİ” bilgi değil “HAKİKİ” bilgi amacımız olmalı.

Yukarıda da belirttiğim gibi “Geleneksel Bilgi Metodlarımız” saygıya değerdir. Bilginin taşınması noktasında Doğu Bilimi, Ravi zinciri ile kurulan bilgi ağı metodu sebebiyle Batı Biliminden elbette daha sağlamdır. Ancak Batı skolastik düşünceden kurtulmanın bir yolunu bulmuşken Doğu maalesef 21. Yüzyılda bile kurtulamamıştır. Artık bu durumdan sonra metodun teknik olarak çok sağlam olmasının ne anlamı var. Bilgi çokluğu ile değil, doğruluğu ile değerlidir.

Bahira Olayı : Bu olay için gelen haberlerde evet bu olay yaşanmıştır diyen rivayetler de var, yaşanmamıştır diyen rivayetler de var. Mesela İbn Hişam, İbn Sa’d ve Ebû Nuaym’ın naklettikleri rivayetlerin ya hiç senedi yoktur, ya da mürseldir(rivayet zincirinde kopukluk) demiştir. (4)

Hz. Muhammet Şam’a ticaret yolculuğu yapmış olabilir hatta Rahip Bahira ile diyalog geçmiş de olabilir fakat bulutların gölgelemesi, ağaçların secdelere kapanması gibi abartılar maalesef İslam SİYER ve HADİS geleneğinde bolca kullanılmıştır. Kaldı ki Kuran bu olaydan hiç bahsetmez. Tam tersine “Kur’ân, Hz. Peygamber’in risâleti beklemediğini, iman ve kitap nedir bilmediğini belirterek, bu meyandaki anlatıları kesin bir şekilde reddetmektedir. Rasûlüllah’ın etrafında bulunan önemli kişiler hakkında bile ayrıntılı bilgi bulunmazken, konuşma esnasında Hz. Peygamber’i öldürmeye gelenlerin isimlerinin dahi belirtilmesi, hadisenin sağlam bir temelden ne kadar yoksun olduğunu ortaya koymaktadır” (5)

Hadisler başlı başına bir sorunken Siyer konusunu ispatlamak için Hadisleri delil göstermek bambaşka bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Böyleyken bile Bahira olayı ile ilgili haber sadece Tirmizi ile teyit edilmiştir.

Ayın ikiye bölünmesi :

Ay’ın ikiye bölünmesi ile ilgili Siyer ve Hadis kitaplarında yoğun malumatlar var. Bilim insanlarından bir kısmı böyle bir olay yok derken bir kısmı böyle bir mucize var diyor. Ben böyle bir mucizenin gerçekleştiğine inanmıyorum. Ancak Allah’ın her şeye yapmaya güç sahibidir . Nehirleri bölebilir, Ayı ikiye bölebilir bunlar Allah için çok kolaydır. Allah mucizeler yaratabilir fakat dünyanın kendisi zaten bir mucize, Hz. Muhammed’e verilen Kuran mucize ve Tanrı Kuran mucizesinin yeterli olduğunu bildiriyorken (İsra/59;Ankebut/50-51) niçin zorlama ravi bilgilerine yaslanalım. Doğru bilgi kaynağı (Kuran) apaçık önümüzde dururken niçin İslam Kültürünün ürünü olan ve içinde İsrailiyyattan, bozulmuş Hıristiyanlıktan alınma pek çok uydurma bilgiler olan kaynaklara itibar edelim. Dğru ve yanlışı ayrıştırma ölçeği veya zihin jimnastiği olması babında elbette tüm kadim bilgiler okunup yazılabilir değerlendirilebilir fakat dosdoğru bilgiymiş gibi ve bu bilgiler değiştirilemezmiş gibi bir inançla bilime ilime yaklaşırsak o zaman işte çıkmaz sokaklara giriliyor.

“O (son) Saat yaklaşmıştır ve (onun vakti geldiğinde yörüngesinden çıkarak herhangi bir gök cismi ile çarpışması neticesinde) ay da infilak edip parçalanmış (olacak)tır. Ve şayet onlar, bir ayet (ayın inşikakını, bölünmesini) görecek olsalar bile, (yine de) yüz çevirecek ve şöyle diyeceklerdir: “Sürüp giden bir büyüdür bu” diyeceklerdi.(6) (54.sure /1-2.ayetler) bu ayeti Ay’ın ikiye bölünmesi mucizesine delil getiren bilim insanları var. Ayetten Peygamberin Ayı ikiye böldü mucizeni çıkarmak ilmi olarak mümkün görünmüyor. Ayet kıyamet zamanında Ay’ın nasıl olacağını belirtiyor. Ayet “O saat yaklaşmıştır” derken zamanın uzunluk ve kısalık algısını kendi perspektifinden anlatıyor. Bir insan için Kıyamet belki milyar yıllar sonra vuku bulacaksa da uzay zaman diliminden bakıldığında bu zaman çok kısadır. Zamandan münezzeh Tanrı için bu anlatım oldukça normaldir. Ayet gelecekte olacak olandan bahsediyor ve her ne kadar şimdilik Ay’ın parçalanması gibi bir durum yoksa da (ki yok), velev ki parçalandı parçalandığını gördükleri halde gene de bana inanmazlardı diyor Tanrı. Bu ayet hakkında Erhan AKTAŞ “Gerçekler ortaya çıktı. “Ay yarıldı” bir deyimdir, bir şeyin gerçek yüzünün ortaya çıkması demektir. Ayette yer alan “inşikak/yarılma” sözcüğü bir şeyin iki parçaya ayrılması değil, bir şeyde meydana gelen çatlak anlamındadır. İnşikak, “şikak” sözcüğünden gelmektedir. Bu sözcük, herhangi bir nedenden dolayı hayvan veya insan cildinde meydana gelen çatlama, yarılma veya bir şeyin açığa çıkması anlamına gelmektedir. (Örneğin, 2:74, 90, 37, 1) “Ayın yarılma mucizesi” olarak inanılan ve bunun üzerinde geniş bir rivayet oluşturulan bu ayette, bir mucizeden söz edilmemektedir. Bu tamamen Kur’an’ın anlatım diliyle ilgili bir konudur: Ahiret ve Kıyamet sahnelerinin yer aldığı ayetlerdeki fiiller, geçmiş zaman formundadır. Böylece olacak olan şeylerin, kesinlikle olacaklarına vurgu yapılmaktadır. Kur’an, Nebi efendimize mucize verilmediğini birçok ayette açık bir şekilde ifade etmektedir. (59,90-93; 5-6; 38; 50-51)” demektedir.

Mustafa İslamoğlu bu ayet hakkında : “[ “Gerçekler ortaya çıktı”. Ya da: “Ay tutuldu”. Kur’an’da Son Saat haberleri, kesinliği ifade için geçmiş zaman kipiyle gelir. Bu âyet de onlardan biridir. Kıyamet 8, bu manayı teyit eder. Buna göre olay kozmik kıyamete bir atıftır (İbn Âşûr). Bir ihtimal âyet, kozmik sistemin oluşumu sırasında ayın yeryüzünden kopuşuna da yorulabilir. İlk alternatif anlam olan “Gerçekler ortaya çıktı”, “Ay yarıldı”nın mecazi karşılığıdır. Araplar bir işin gerçek yüzü ortaya çıktığında “Ay yarıldı” mecazını kullanırlar (Mâverdi).İkinci altenatif anlam olan “Ay tutuldu”nun açılımı şudur: ‘Tutulma sonucu Ay, parçalanmış gibi göründü’. İbn Abbas der ki: “O günlerde Ay tutulması yaşandı; bunu gören müşrikler “Muhammed sihir yaptı” dediler. Bunun üzerine Kamer sûresi indi.” 2. nesilden Hasan el-Basri ve Ata da, bu âyeti “ay tutulması” ile tefsir etmişlerdir. Anlaşılan o ki, o dönemde bir ay tutulması yaşanmış, tutulma sonucu ay ikiye yarılmış gibi görünmüştür. Hatta müşrikler, aya yapılan sihri bozmak için, çocuklarına sokakta tencere tava çaldırmışlardır. İlk nesil müfessirlerinin Kur’an’la birebir mutabık olan bu makul açıklamalarının yerini, sonraki müfessirlerin spekülasyona dayalı mucize rivayetleri almıştır. Oysa Kur’an İsra 59 ve Ankebut 50-51’de, Hz. Rasûl’e Kur’an dışında ayet/mucize verilmediğini tartışmaya mahal bırakmayacak netlikte ifade etmiştir.” demektedir.

Yukarıda anlatılan siyer konularından sadece ikisine değindik işin karmaşıklığından çıkamadık. Fakat devir artık yapay zeka devri olduğundan bilginin işlenmesi saniyelere kadar inmiş durumda. Tüm İslam dünyasının çok işi var ama…

1: SİYER ARAŞTIRMALARI DERGİSİ SAYI: 3 • OCAK-HAZİRAN 2018

2: Doç. Dr. Cafer ACAR , Arş Gör. Aygün YILMAZMUSTAFA ASIM KÖKSAL ve İLMÎ KİŞİLİĞİ, Emin Yayınları, syf:124, Bursa,2021

3: Doç. Dr. Cafer ACAR , Arş Gör. Aygün YILMAZMUSTAFA ASIM KÖKSAL ve İLMÎ KİŞİLİĞİ, Emin Yayınları, syf:119, Bursa,2021

4: İhsan ARSLAN, RTEÜ Sosyal Bilimler Dergisi 8, syf.322 (2018),

5: İhsan ARSLAN, RTEÜ Sosyal Bilimler Dergisi 8, syf.338 (2018)

6: Doç. Dr. Hüseyin ÇELİK, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi,2017
Fahreddîn Mubârekşâh’ın Şecere-i Ensâb adlı eseri
Fahreddîn Mubârekşâh’ın Şecere-yi Ensâb adlı eseri Toplam 27 yaprak olup E. Denison Ross (1) tarafından Tarikh-i Fakhru’d-din Mubarakshah ismi ile Londra’da yayınlanmıştır. Denison “. Doğu dilleri ve edebiyatlarına, İngiltere’de belki de kendi neslinden hiçbir İngiliz’in gösteremediği cesareti göstererek bu sahada elde ettiği kariyeri, gelecek nesillerin Doğu bilimlerine yönelmesi için cesaret ve şevk kaynağı oldu.” (2) Bu Eseri Farsça aslından Türkçeye Abdollah DODANGEH (3) çevirmiştir. Eser Orta çağ Türk tarihi açısından oldukça önemlidir. Eserde Türkistan’da yaşayan Türk boylarının isimlerinden bahsedilmiş, geçim kaynakları, kültürleri, kullandıkları alfabeler hakkında bilgi verilmiştir.

“Hz. Âdem (A. S.)’dan bu yana hiç kimse Türkler kadar padişahların gönlünü kazanıp yüksek mevkilere yükselmemiştir.

…Görevinde çok başarılı olan Türk padişahı Afrasiyab’a göre: Türk sedefteki bir İnci gibidir; Denizin dibinde olduğu müddetçe değersiz iken oradan çıkınca gerçek kıymeti fark edilir…

Padişahların taçlarının süslenmesinde, güzel hanımların boyunlarında ve kulaklarında onların güzelliklerini artırır.

Türkler İslam’a sahip olmalarından dolayı çok zengin sayılırlar. Türkistan’ın diğer milletlerden üstün olmalarının bir sebebi de zaten budur.

Türklerin diğer milletlerden üstün olmalarının başka bir sebebi de dünyadaki hiçbir vilayet Türkistan’ın sahip olduğu vus’ate (ulaşım ağı-yerleşke) sahip değildir. Doğuda Çin sınırlarına, batıda ise Rum’a kadar uzanmaktadır. Kuzeyde Yecuc ve Mecuc sınırına ve güneyde ise Hindistan’ın karlı dağlarına kadar uzanan geniş bir coğrafyayı içermektedir.

…Türklerin bölgelerinde üretilen ürünler ve acayip eşya, sürekli olarak diğer bölgelere nakledilip pahalı fiyatlara satılmaktadır. Buna örnek Tatar ve Tibet ve Huten saksısı, Çin kumaşı, kıymetli Türk yakutu, Tilki, Samur, Sincap gibi hayvanların kürkü, ayrıca şahin gibi av kuşları ve çok kuvvetli ve genç develer ve atlar satılmaktaydı…

…Türklerin vilayeti olan Tokuzguz’da padişah sarayının çatısında çeşitli mücevherlerden yapılmış bir kule vardır ki, kilometrelerce uzaktan bile görünmektedir. Halk ona tapar. Çin padişahları ona taparlar ve kendilerini Türkistanlı sayarlar…

Halk Arapçadan sonra Türkçenin en heybetli dil olduğuna inanır. Çünkü dönemin en iyi emirleri ve komutanları Türklerdir. Dolayısıyla bunlar çok zengindirler ve bunların maiyetinde çok sayıda asilzâdeler hizmet etmekte olup bu sayede itibar kazanmaktadırlar. Okuma yazma bilip kitaplara aşina olan diğer Türkler sihir ve astronomi ile ilgilenirler…Çocuklara yazı eğitimi verilir. Yazıları iki çeşittir: biri Soğd (soğdî ve diğeri ise Toğozğuzi (Oğuz) yazısıdır.

Türkler hakkında bu tuhaf ve acayip bilgilerin verilmesinin sebebi, onların sahip olduğu özelliklerin diğer toplumlara nazaran üstün olduklarını göstermektir.”

Kaynaklar :
1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Edward_Denison_Ross
2. Mehmet Turgut BERBERCAN, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4(1): 061-076
3. (https://mimarsinan.academia.edu/AbdollahDodangeh/CurriculumVitae Abdollah DODANGEH, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 188, Ekim 2010
1980 Yılında

Yazan : Özcan ATAR

Ormanın derinliklerinde

Yalnız yaşayan güzel çiçek

Çekinme ortaya çık

Seni herkes sevecek.

Gecenin karanlığında

Korkmuyor musun?

Güzel gözlerini yumup

Uyuyor musun?

Henüz evlerimizde televizyonun elektriğin olmadığı yıllardı. Almanya’dan biri gelmişti köyümüze de bir video getirmişti yanında. Videonun enerji kaynağı da arabanın aküsüydü. Her akşam bir Türk filmi koyardı ve bütün köylüler kahvehaneye doluşurduk o filmleri izlerdik. Sezercik falan. Kadınlar da gelirdi onlar kahvehanenin çatısına otururlar oradan seyrederlerdi filmleri . Bizim için o filmler apayrı bir dünyaydı. Akşam film seyredeceğiz diye heyecanlanırdık.

            Evlerde ışık da yoktu. Kadınlar erkekler hep beraber bir odanın içinde bir gaz lambasının önünde otururduk. Kadınların ellerinde oyaları olurdu. Hem konuşurlardı hem o lambanın önünde el işi yaparlardı. Çocuk yaşımda insanların gölgelerine bakardım hayallere dalardım. Şimdi düşünüyorum da ne güzel günlermiş o günler.

            Evlerde ışık da yoktu. Kadınlar erkekler hep beraber bir odanın içinde bir gaz lambasının önünde otururduk. Kadınların ellerinde oyaları olurdu. Hem konuşurlardı hem o lambanın önünde el işi yaparlardı. Çocuk yaşımda insanların gölgelerine bakardım hayallere dalardım. Şimdi düşünüyorum da ne güzel günlermiş o günler.

            Elektrik yoktu o zamanlar ancak o dönemlerde gaz lambanın önünde yazdığım okuduğum her şey büyüleyici bir şekilde aklımda kalırdı. Bence ışıklı ortamlarda okunan kitaplar akılda kalmıyor. Biz kitabı okurken aslında en sağımızı en solumuzu da görüyoruz. Bu da dikkat dağınıklığına sebep oluyor. Hâlbuki az ışıklı ortamda kitap okuduğumuzda dikkatimiz sadece okuduğumuz objede toplanıyor. Osmanlılar zamanında ders çalışma ortamları hafif aydınlıkmış. Öğrenciler ders çalışırken düz duvarları karşılarına alarak çalışırlarmış.

            Köyden kasabaya geldiğimizde bir akşamüstü kasabaya sinema gelmiş diye duyunca kız kardeşimle beraber sinema seyretmeye gittik. Dışarıda bir on kişi vardı oturduk beyaz perdenin önünde bir film seyrettik. Film galiba Cüneyt Arkın’ın oynadığı bir filmdi. Gece saat 1 olmuş da farkına varamamışız. İlk sinemayı böyle seyretmiştim.

            Babam eve televizyon aldığında yıl 1980’di. Her akşam komşuların pencerelerinden televizyon seyretmekten kurtulmuştuk. Televizyon geldi kurtulduk (mu?) fakat görüntü yoktu. Belki görüntü gelir diye ailecek sabaha kadar oturmuştuk. Nafile bir bekleyişti bu. Televizyon markası da ITT Schauplorenz idi. Siyah beyaz tabi. Yıllarca renkli televizyon al diye babama yalvardık nihayet renkli televizyon alındı. Sevinmiştik! San Francisco Sokakları dizisi, Dallas dizisi, Mavi Ay, Uzay Yolu, Tarzan vs. hafta sonları mutlaka kovboy filmleri. Şimdi her şey zihnimin derinliklerinde kaldı.

          Tüm bunlar öyle 60 yıl önce değil sadece 45 yıl öncesine ait. Şimdi sokaklar ışıl ışıl, evlerimiz ışıl ışıl ama hayallerimiz de öyle ışıltılı mı bilemem. Şöyle bir haftalığına elektrikler olmasa da ruh dünyamıza inebilsek. Beynimizin derinliklerinde beyaz hayaller kurabilseydik.
Latin Alfabesine Karşı Çıkan Aydınlar

Yazan : Özcan ATAR

Latin alfabesinin tartışıldığı süreçte elbette tüm Osmanlı aydınları Latin alfabesini topyekun kabul etmedi. Muhalif olanlar da vardı. Muhalif olanlar şu argümanları öne sürdüler :
(daha…)
19.YÜZYIL SONUNDAN 20. YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNDE TÜRKÇEMİZ ÜZERİNE YAZILIP KONUŞULANLAR- V (Münif Paşa-1862)

Yazım sorunu daha 19.yüzyılda tartışılıyordu. Atatürk’ün yapacağı radikal devrimlerin zemini 19.yüzyılda hazırlanmaya başlanmıştı ve Atatürk sarsılmaz iradesiyle son noktayı koyuyordu.

Bugün bu güzel Türkçemizi anlaşılır şekilde konuşuyor yavaş da olsa dünyaya dilimizi yayıyorsak atalarımızın gayretlerini yad etmemiz çok önemli.

Türk Cumhuriyeti sanki köksüz, bir anda ortaya çıkıvermiş gibi bir anlayış hala beyinlerde dolaşmaktadır. Medeniyet çalışmamız varsa elbette köklerimizden aldığımız ilhamımız olmalı.
(daha…)